دیابت یک سندرم اختلال متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین است که توسط انسولین یا فقدان ترشح انسولین یا کاهش حساسیت بافت ها به انسولین به وجود می آید.
شیوع جهانی دیابت طی دو دهه گذشته به نحو چشمگیري افزایش یافته است و از حدود 30 میلیون درسال 1985 ، به 177 میلیون مورد درسال 2000 رسیده است و اگر به همین منوال ادامه پیدا کند تا سال 2030 بیش از 360 میلیون نفر به دیابت مبتلا خواهند شد. اختلال تنظیم متابولیکی ناشی از دیابت سبب بروز تغییرات پاتوفیزیولوژیک ثانویه اي در اندام هاي متعدد بدن می شود که مشکلات فراوانی را براي فرد مبتلابه دیابت و دستگاه بهداشتی جامعه به همراه می آورد.
بر اساس تقسیم بندي سازمان بهداشت جهانی دیابت قندي به چهار گروه تقسیم بندي می گردد:
- دیابت قندی وابسته به انسولین
- دیابت قندی غیر وابسته به انسولین
- دیابت قندي ناشی از سندرم هاي خاص
- دیابت قندي دوران حاملگی
دیابت نوع دو بیشترین شیوع ار در بین تمام موارد ابتلا به دیابت داراست. در قسمت اعظم موارد شروع بعد از سن 40 سالگی و غالباً” بین سنین 50 تا 60 سالگی است چاقی، مقاومت به انسولین و سندرم متابولیک ازجمله از مهم ترین دلایل ابتلا به دیابت هستند.
فنيل پروپانوئيدها، يك دسته از تركيب هاي آلي گياهي مشتق شده از فنيل آلانين هستند كه يك گروه متنوع از متابوليت هاي ثانويه را در بر مي گيرند و شامل فلاونوئيدها، استيلبنوئيد ها و ليگنين ها هستند.
در اين گروه (فنيل پروپانوييدها)، تركيب هاي مختلف از جمله فلاونوئيدها، كومارين و رزوراتول داراي خاصيت كاهندگي قندخون مي باشند.
فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنولی هستند که در گیاهان، سبزي ها و میوه ها به وفور وجود دارند. انواع آن ها شامل خانواده هاي فلاونولها، فلاونها، فلاونونها، آنتوسیانین، هستند. این ترکیبات دارای خواص ضد ویروسی، ضد آترواسکلروزي، تقویت کننده ي قلبی، ضد دیابتی ، ضداکسیدانی و ضدالتهابی هستند. مشخص ترين ويژگي همه ي فلاونوئيدها، عمل به عنوان آنتي اكسيدان است. اين ويژگي از اهميت خاصي برخوردار است زيرا سلول هاي بدن به طور مداوم در معرض آسيب توسط راديكال هاي آزاد و گونه هاي فعال اكسيژن كه در طي متابوليسم نرمال اكسيژن يا آسيب خارجي توليد مي شوند،
تحقیقات مختلف نشان داده است که فلاونوئیدهاي مختلف قادرند قند خون را کاهش دهند و ترشح انسولین و فلاونوئیدهاي – حساسیت به آن را افزایش دهند. تأثیر مثبت فلاونوئیدها پیشگیري از ،c به دلیل افزایش میزان درون سلولی ویتامین نفوذپذیري و پارگی مویرگ ها و تقویت سیستم ایمنی بدن است که همه ي این اثرات در بهبودي دیابت مؤثر می باشند. ازآنجایی که پانکراس در خط اول بعد از جذب روده اي قرار دارد و بنابراین می تواند در معرض غلظت بالاي فلاونوئید هاي جذب شده قرار بگیرد و تحت تأثیر آن ها واقع شود. مصرف خوراکی فلاونوئید ها مؤثرترین راه براي اثرگذاري بر روي پانکراس و سلول هاي بتاي آن و درمان دیابت است.
درمان قطعي قند خون وجود ندارد، ولي درمان مكمل به منظور تقليل عوارض، هدف گروه هاي تحقيقاتي است. گياهان دارويي از قديم به منظور كنترل قندخون، كاهش عوارض، افزايش كيفيت و طول زندگي در افراد ديابتي به كار گرفته شده است .
به طور سنتي، در طول تاريخ از گياهان متفاوتي براي كاهش قند خون و بهبود اثرات ديابت، استفاده شده و در طب سنتي ايران و ساير كشورهاي جهان، اطلاعات كما بيش مفصلي در اين رابطه به چشم مي خورد . داروهاي گياهي به خاطر كم بودن اثرات جانبي، در دسترس بودن، هزينه نسبتاً كم و مؤثر بودنشان، به طور وسيع در سرتاسر جهان تجويز مي شوند
تحريك ترشح انسولين، خاصيت آنتی ياكسيداني، مهار يا فعال كردن برخي آنزيم ها يا تغيير در بيان برخي ژن ها كه منجر به مهار بيوسنتز گلوكز يا فعال شدن مسيرهاي دخيل در كاتابوليسم يا دفع آن مي شود و همچنين مهار اتصال قند به بيوماكرومولكول ها و در نتيجه حفظ ساختار پروتئين ها است.
خربزه تلخ یا کارلا یک گیاه دارویی متعلق به خانواده کدوییان است. و مناطق غربی هندوستان و چین است. این گیاه دارای موموردیوم کارانتین، آسکوربیک اسید، گلیکوزید و آلکالوئید است. همچنین عصاره آتانولی این گیاه سرشار آلکالوئید، انواع تانن‌ها، استروئید با منشأ گیاهی، گلیکوزیدها، فلاونوئید و ساپونین است. میوه و برگ گیاه کارلا در طب سنتی هندوستان برای درمان یرقان و بیماری دیابت کاربرد داشته است. همچنین اثر ضد سرطانی، افزایش قدرت سیستم ایمنی و اثرات ضد کرمی از دیگر اثرات درمانی این گیاه دارویی است.
برگ و میوه این گیاه ترشح انسولین را افزایش داده و ورود گلوکز را به سلول‌های کبدی تسهیل می‌کند. گیاه کارلا دارای اثر ضد مالاریایی و ضد پلاسمودیومی است. میوه این گیاه دارای ترکیبی به نام کوئینین است و از این رو مزه تلخ دارد. کارلا دارای دو نوع میوه است که شکل و رنگ متفاوت دارند. نوع فراوان آن‌ها میوه دوکی شکل زرد رنگ دارند. میوه نارس گیاه فلاونوئید و ترکیبات فنولی بالایی دارد. در میوه رسیده میزان فلاونوئید کمتر از میوه نارس است. این گیاه سرشار از ویتامین‌های گروه B، اسید استئاریک، اولئیک اسید و اسید‌های چرب است. ترکیبات دارویی با منشأ گیاهی و گیاهان دارویی دارای طیف گسترده‌ای از آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که می‌توانند در درمان با دیابت سودمند باشند.
دکتر سید حمید نوربخش